Вірші Северина Жевуського
Вірші Северина Жевуського
Humani generis, mortalia numina, reges,
Vobis ara thronus, vobis pro fulmine sceptrum,
Pro radiis superum splendent in fronte coronae,
Vestrae sunt nobis veneranda oracula leges;
5) Gloria, laus, plausus sunt vestri thuris honores;
Hostia vestra sumus populi vesterque sacerdos
Noster amor flagrans animoąue et pectore laeto
Cuncta litare thronis offerreąue cuncta paratus.
Noster ager, nummi nostri natique domusque
10) Et labor et sudor promptusque ad vulnera sanguis
Ad quosvis vestros sunt praesto haec omnia nutus.
Vobis a populis debetur iure tributi
Obsequium supparque ipsis veneratio divis.
Arbitrio vestro concessa est munere caeli
15) Et vitae et mortis nostrae suprema potestas.
Vos similes superis colimus pariterque timemus.
Vos oro, divi terrestres, dum Iovis instar
Cuncta supercilio regitis dumque edita vestro
Iussa throno exsequimur veluti decreta Tonantis,
20) Ut precibus nostris aurem praebere benignam
In promptu sitis summorum morę deorum.
Vos rogo, vile licet vatis non spernite metrum,
Nam, quae communi populorum voce petuntur,
Haec supplex noster complectitur iste libellus.
25) Prociduus flectente genu palmasąue supinas,
Suffusus lacrimis oculos ad sidera tollens
Invoco, cunctorum, te, rex ter maxime regum,
Sacra luce Poli, radio stellantis Olympi
Illustres exile metrum mentemąue poetae,
30) Regibus ut placeat nitido fulgore coronae
Aeque ac virtutum magno splendore coruscis.
Fudimus ad superos non cassa nec irrita vota —
Propitium vati caelum est nostrasque patenti
Excipit aurę preces, faciles ad carmina Musas
35) Esse iubet vocisque sonum citharaeque fidumque
Et lenes metri numeros dulcedine replet.
lam sacer ardor adest, mediis fervescere venis
Sentio flammigeras atomos ignemque per omnes
Deferri rapidum nervos pectusque calere.
40) Ordior et mentem divino percitus aestu
Regibus a populis effundo precantia verba.
Magnanimi reges, humani gloria summa
Atque decus generis, regni procerumque voluptas,
Deliciae populi, subiectae gentis amores,
45) Vos merito patres natorum morę vocamus,
Nam primas oculis luces, ore hausimus auras
In gremio patriae, quae vobis foedere sancto
luneta sacramenti carae consortis adinstar
Obsequium atque fidem et flagrantem vovit amorem.
50) Sollicitudo vigil, labor acer, cura paterna,
Quam populis veluti natis impendere vestris
Suevistis, vos esse probant regesque patresque.
Filius ut supplex strictos genitoris amati
Procidit antę pedes et plantis oscula figens
55) Suspirat, gemit atque rogat potiturque rogatis,
Tum felix exsurgit humo manibusque parentis
Erectus, precibus natorum Fidere discit,
Sic vos oramus, reges, sic poplite flexo
Vos petimus vobisque preces et vota litamus.
60) Semidei rutilo cincti diademate frontem
Rectoresque hominum, generis tutamina nostri,
Regnorum et populi adversis succurite rebus!
Plus uno lustro iam tertia labitur aestas
Octavusque exit revolutis mensibus annus,
65) Postquam nobilium regnorum foedere rupto
Letales enses invisaque matribus arma
Coeperunt saevas populis accersere mortes.
Irrigui fuso spumescunt sanguine campi,
Humano rubet unda fugax permixta cruori
70) Prataque Puniceo spectantur tincta colore,
Militis occisi tabo conspersa fluente,
Heroum tumulis valles implentur et agri
Ossibus exstructi moles exsurgit acervi
Et propiore loco queritur sua funera caelis.
75) Si redeam ad fastos, numquam tam saeva fuere
Humano generi tamque exitialia bella,
Si numerem cunctas clades stragesque necesque
Christiadum iam caesa cadunt plus milia mille.
Proh, dolor! immani lapsu florentia nuper
80) Regna ruunt, munitae arces urbesque superbae
Ruderibus turres condunt excelsaque tecta.
Qui prius extremos avidus currebat ad Indos
Mercator gemmasque Eoas puppe vehebat
Divitias Ponti terrae imperitus opimas,
85) Pauperiem laetam nunc sustinet atque paratas
N on audet bello grassante exponere merces.
Squallet ager, profugis sterilescunt arva colonis,
Pastores ovibus desunt tenerisque capellis
Atque greges pecudum soli per prata vagantur.
90) Rara seges messore caret, Cerealia dona
Et ruris consumit opes pennata volucris.
Ad bellum accitus tauri iuga solvit arator
Agricolaeque manus poscentia deserit arva.
Oppidula et villas si spectem ruraque amoena,
95) His solos habitare senes vetulosque videbo
Ad pugnas rapta valida fortique iuventa.
Si saltem solis terris iniuria fata
Neptuni imperium tranquilla pace beassent,
Praeferrent homines domibus patriaeque carinas
100) Et levibus vitam mallent concedere ventis,
Sed pariter fera bella tonant terraque marique.
Obtegitur magnisque latet sub classibus aequor;
Concurrunt naves inimicae adversaque signa;
Aere cavo horrendum iaculatur machina fulmen,
105) Concussae tremuere rates, pila ferrea malum
Confringit, laceris velis antenna recumbit,
Sulphureus magis atque magis furit acrior ignis,
Aenea funda iacit conclusa incendia ferro
Et volitans affert crebras glans plumbea mortes
110) Traiectaque globis puppi nautisque peremptis
Usta prius flammis navis submergitur undis;
Militis occisi miscetur sanguine pontus
Atque necatorum nautarum; sparsa per aequor
Membra vorat piscis tumulatque in viscere cetus.
115) Eheu, quam miseri fatis agitamur iniquis;
Coniurata parant nostras elementa ruinas,
Undae, flamma vorax et ferrum terrea proles.
Nescio, quis superum infestus tot in arma ruentes
Impulerit populos saevasque accenderit iras.
120) Tot gentes diris committunt proelia telis.
Dimicat hinc celebris victo Germania Varo [1],
Russia bellipotens et sertis inclyta Petri
Claraque et insignis pugnaci Gallia Brenno [2]
Ad portas Romae Romam vendente subactam
125) Fortis et ad cursus celer Hungarus atque Bohemus
Dalmataque et Slavi Servique et plurima regna,
Queis Augusta praeest leni Teressia [3] sceptro
Et Sueci illustres armis Carolique [4] triumphis.
Adversis signis concurrens dimicat illinc
130) Saevo Martę potens terraque marique Britannus
Et bellax doctusque acie contendere Prussus.
Gens contra gentem consurgit regnaque regnis
Exitium caedesque parant saevoque tumultu
Pugnarum totus miscetur belliger orbis.
135) Nullane finis erit nostris concessa ruinis?
Obrigeo, tremulo perculsus mcmbra timore.
N um non summa dies et ineluctabilis hora
Sit prope, quam Solymis veneranda effata potentis
Praedixere Dei, qua vasti machina mundi
140) Corruet et solis lux obscurata corusci
Deficiet, qua luna suo fulgore carebit,
Qua fato functi tumbis tumulisque resurgent —
Rem prorsus miram natura et morte stupente —
Qua genus humanum decreta effataque Christi
145) Audiet aeternaque luet pro crimine poenas
Proque piis factis sertum virtute parante
Candida caelesti praecinget tempora lauro.
Sed quonam rapiente mętu perculsus aberro?
Necdum impleta virum sacrorum effata fuere
150) Nec praecesserunt infanda horrendaque signa,
Quae summam terrae debent praecedere lucern.
Ad reges nobis redeundum est: numina terrae,
Ad vos fundo preces, vos oro, advertite vestrum
Ad nostras clades animum generisque miseri
155) Et populi nostri, bellis imponite finem!
Pro natis tenerae matres maestique parentes,
Pro sponso promissa rogat formosa puella
Et genitore orbae, castae pro fratre sorores
Vos orant precibusque piis suspiria iungunt:
160) Larga nimis, magni reges, iam sistite nostri
Sanguinis effluvia et lacrimas abstergite fusas.
Non nos nostra movent sed vestra et publica damna,
Namque alacres vobis nostram cum sanguine vitam
Libamus diramque parati occumbere mortem
165) Ad nutus vestros ruimus per tela, per enses,
Quo nos iussa vocant regum, quo gloria ducit.
Sed — magni reges — si ford milite caeso
Flos hominum validique viri iuvenesque peribunt,
In regno solis vetulis senibusque relictis
170) Qui multo fracti vires et membra labore
Suscipient prolem infirmam natosque caducos,
Quis fera bella geret? Quis regna tuebitur armis?
Si populis vestris — dii talem avertite casum! -
Martę ferox beli urn pharetratus Turca moveret,
175) Integra cui vis est nec fuso sanguine fracta,
Si nos, Christicolas, tot mutua bella gerentes
Impeteret, nostrae res in discrimine magno
Essent atque anceps aut fallax alea belli
Christiadum vastas oras et regna teneret.
180) Quot clari heroes fama et felicibus armis
Hostili cecidere manu? dispendia quanta
Aeris et impensi bellorum sumptibus auri
Congestis nummis privarunt florida regna?
Quantas divitias quotque exhausere potentum
185) Magnos thesauros regum, quot milia pondo
Argenti ac auri, quod vinxit ferrea compes?
Si tot regnorum sumptus tantumque cruorem
Tamque acres curas voluissent ponere fortes
Christiadae in bello Sancto iam libera pridem
190) Hierusalem et templo clari iuga celsa Sionis
Atque sacro Christi conspersae sanguine terrae
Victrices ferrent lauros, quas gloria fronti
Vestrae, magnanimi reges, imponeret auro
Fulgentes ornans gemmis sertisque coronas.
195) Sanguine perfusis palmis emptisque cruore
Praestat millenis potior Pax una triumphis,
Pax orbem reparans, quam divite copia cornu
Pulchraque composito comitatur gloria passu,
Pax urbes condens, pax messibus horrea replens,
200) Pax thalamos sternens, pax vincla iugalia nectens,
Artibus et doctis nimium pax grata Camenis,
Pax sacer orbis amor cunctarumque optima rerum.
O, quam felices Augusto rege Poloni
Quos pater et princeps saturat dulcedine pacis,
205) Quos veluti natos tenero complexus amore
Et fovet et gestat cari genitoris adinstar!
Armorum strepitus circumque tonantia bella
Audimus sed non sentimus; pace quieta
Sarmata laetatur; tranquillaque Lechia gaudet
210) Romano Augusto meliorem nacta Polonum.
O, utinam princeps carus populoque poloque
Adversis rebus magnus magnusque secundis,
Foedere sancito reparet dispendia belli!
Vos, magni reges, populi gentesque precantur:
215) Reddite subiectis felicia tempora regnis
Atque oleas pacis yestris intexite lauris!
За свідченням Тацита, у Тевтобурзькому лісі (літературна назва) між річками Емс і Ліппе германський вождь Арміній завдав нищівної поразки римському полководцю Вамсу в 9 році н.е., що змусило Октавіана Августа зупинитися на Рейнському кордоні.
Бреннус, напівлегендарний вождь галльського племені сенонів, захопив Рим у 390 році до н.е. (за винятком Капітолійської фортеці, яку захищав Марк Манлій).
Марія Терезія, імператриця з 1745 року, прагнула повернути Сілезію під час Семирічної війни.
Ймовірно, йдеться про Карла XII, короля Швеції з 1697 по 1718 рік, видатного лідера.
Переклад латиномовного вірша "Supplex libellus populorum ad reges" польською мовою. Переклад і поетична передмова Юзефа Жевуського, Підгірці, 1762
przez JW Seweryna Rzewuskiego, starostę dolińskiego, generała-majora wojsk koronnych wierszem łacińskim napisana roku 1762 w Podhorcach, potym zaś roku tegoż na wiersz polski przełożona przez Jozefa Rzewuskiego Generała Lejtnanta Wojska Polskiego Koronnego
Zrodzony równie z godnych, jak mądrych rodziców,
Których przodkowie znaczni w pokoju i w wojnie
Zostawili nam istnych sławy swej dziedziców,
Ażeby za ojczyznę krew swą lejąc hojnie
Oszczędzali jej zawsze mądrym rządem w boju,
A radą lud wspierali przezorną w pokoju,
Masz skąd arcychwalebny brać wzór i przykłady,
Ze dom swój i ojczyznę możesz uszczęśliwić,
I wstępując w tak godne ojca swego ślady
Własnymi czyny możesz w czasie świat zadziwić,
Mając w sobie z krwią wlaną mądrość i odwagę,
I z przyjemnością razem złączoną powagę.
Jakoż zważając w tobie pełne pochwał cnoty,
Można śmiele zawczasu Polszczę przepowiedzieć,
Ze w tobie wielkich przodków czcić będzie przymioty,
Ze się nikomu nie dasz do chwały uprzedzić,
A czując w żyłach swoich krew tak heroiczną,
Będziesz przodków pamiątką i sławą dziedziczną.
Dajesz dowód mądrości, pisząc wiersz wyborny
Do królów krwią w Europie ludzką sciemiężonych,
Prowadzisz do jedności radą lud niesforny,
Właśnie jak pokój niesiesz do państw zniechęconych,
Bo tak mądre uwagi wzbudzić muszą pewnie
Chęć końca wojny, którą lud opłakał rzewnie.
Ja twą pracę dlatego ważę się tłumaczyć,
Bo chcę, by każdy Polak znał twe sentymenta,
Tym błahym wierszom polskim racz mądrze wybaczyć,
Dla mnie dość, że chęć moja w tym będzie kontenta,
Iż który łacińskiego języka nie umie,
Mając wiersz polski, nad twym zdaniem się zadumi.
Króle ludzkich narodów, docześni bogowie,
Tron wasz ołtarzem, berło lud piorunem zowie,
Tak promieńmi, tak blaskiem koron jaśniejecie,
Równe świętym wyrokom prawo nam dajecie.
Kadzidłem dla was chwała i cześć pełna wiary,
A ofiarą my sami; ten zaś, co ofiary
Czyni, jest to nasz afekt ochotny i skory
Wszystkie swe na posługę waszą łożyć zbiory.
Naszą dolę i skarby, majętność i dziatki,
Prace, trudy i choćby samej krwi ostatki,
Nie folgując bynajmniej i życiu, i zdrowiu,
Mamy na każdy rozkaz was na pogotowiu.
Wam od ludzi należy prawem hołdowniczym
Cześć, posługa, jak bogom nieodmienna w niczym,
A co zaś najdroższego w darze niebios macie,
To, że życiem i śmiercią naszymi władacie.
Was równych bogom czczemy oraz się lękamy!
Proszę, gdy was za bogów ziemskich uznawamy,
Gdy rządy prowadzicie [i] jednym skinieniem
Kiedy rozkazy wasze pełnimy ze drżeniem,
Kiedy ich jak dekretów boskich każdy słucha,
Pozwólcie łaskawego prośbom naszym ucha,
Na wzór bogów nakłońcie go dla nas z ochotą,
A błahą wierszopisa nie gardźcie robotą,
Bo o co lud powszechne westchnienia pomnaża,
To pokorna ta moja suplika wyraża.
Upadłszy na kolana, a ręce ściągnione
I oczy z płaczem mając w niebo podniesione,
Wzywam cię, królu, wszystkim tronom panujący,
Niech blask twoich promieni na niebie się lśniący
Objaśni piszącego myśli i wiersz podły,
Aby królom do gustu przypadły te modły,
Monarchom nad lud inny na świecie zacniejszym,
Tak od koron, jak od cnót lustru najjaśniejszym.
I niedaremnie bogów prosiłem o wsparcie,
Przychylne, widzę, niebo przyjmuje otwarcie
Łaskawym prośby uchem, i Muzom łatwymi
Być każe, by chęć we mnie lutniami swoimi
Rozweselili bardziej do wierszów dość skłonną,
Jakoż natchnięty duchem wieszczym mam niepłonną
Ochotę żywym wewnątrz ogniem pałającą.
Piszę prośbę do ludów, do królów gorącą!
Wspaniali monarchowie, sławo i zaszczycie
Ludzkich narodów, rozkosz poddanych i życie,
Was słusznie nazywamy ojcami naszemi,
W tej albowiem jesteśmy urodzeni ziemi,
W tych żyjemy ojczyznach, z którymi przymierze
Niby małżeńskie wasze panowanie bierze,
Gdzie wam wiarę i miłość, którą w sercach mają,
A wierne posłuszeństwo narody oddają.
Starania wasze czułe i ojcowskie trudy,
Którymi tak jak dzieci uszczęśliwiać ludy
Zwykliście, pokazują to jawnie, dowodnie,
Ze nami jak rodzice rządzicie łagodnie.
Jak syn, gdy u nóg ojca płacząc wzdycha, jęczy,
Całuje, prosi, skutek swej prośby wymęczy,
A dźwignion ojcowskimi, co go nie urażą,
Rękami, wierzy, że dość prośby synów ważą,
Tak my do was, królowie, na klęczkach idziemy,
Prośby, jęki, wzdychanie do nóg waszych ślemy.
Rządcy królestw! obrońcie państw waszych ruiny,
A poddanych wyzwólcie z tej zamieszaniny,
Już tą niejeden, owszem, już ósmy rok mija,
Jak miecz w królestwach waszych siecze, tnie, przebija,
Nienasycony drogim krwi ludzkiej okupem,
Place wszędy zabitym uścielając trupem.
Skropione krwią wylaną pola aż się pienią
I takąż samą bystre rzeki się rumienią,
Łąki szkarłatnym żołnierz sfarbował kolorem,
Lejąc krwawą z żył własnych posokę oporem,
Usypane z ciał ludzkich wały i mogiły,
Które się swym wierzchołkiem aż ku niebu wzbiły,
Jakby w nich martwe ciało uskarżać się chcieli,
Ze cię okrutny wyrok od dusz własnych dzieli.
Czytając dziej opisów, żadnej takiej wojny
Ani żołnierza znajdę, by był tak krwi hojny!
Wieleż to śmierci w wojnie tej się przeminęło,
Już więcej milijona chrześcijan zginęło,
Co za żal, gdy niedawno królestwa kwitnące
Upadają w swoich się ruinach grzebiące,
Pyszne miasta fosami obronne, zamkami,
Swymi się zachowują dziś rozwalinami;
Kupiec handlowy przedtym wożąc z krajów wschodnich
Pełne pereł okręty, teraz odpadł od nich,
Przestał morskimi skarby ziemskie zdobić kraje,
Wesół śpiewa w ubóstwie, bo mu też nie staje,
Nie chce handlu własnego odkryć podczas wojny,
Choć w drogach trudu nie ma, dom ma niespokojny.
Odłogiem leżą pola, kmieć uciekł od roli,
Pasterz owce porzucił, uchodząc niewoli,
Trzody bydeł same się po łąkach błąkają,
Nawet młode koźlęta pastuszków nie mają.
Choć gdzie zboże zrodziło, wróble go wypięły,
Bo go zebrać utarczki wojsk nie pozwoliły;
Oracz do Marsowego pola zaprzężony
Wyręcza z jarzma wołu, opuszcza zagony.
Gdy spojrzę na wsie, miasta pełne przedtym ludzi,
Nie widzę młodych, tylko starzec babę budzi,
Bo do wojny wybrano młódź hożą, dorodną,
A zostawiono parę w chałupie niepłodną.
Gdybyż tylko na ziemi te krwawe gonitwy
Działy się, a nie znało równej morze bitwy,
Przenieśliby mieszkańcy ojczyznę do łodzi,
W morskiej spokojne życie prowadząc powodzi,
Lecz równie tak na morzu, jako i na ziemi
Srogi zgiełk bijących się i za wojennemi
Flotami nie znać morza; schodzą się okręty,
Porzą swym pędem morskie fale i odmęty,
Grzmią działa, łamią maszty i zrywają żagle,
A skołatany okręt pogrążają nagle.
Siarczyste huczą ognie i bomby palące,
Śmiertelnie rażą kule, jakby grad lecące;
Pozbywszy marynarzów, okręt zdziurawiony
Wprzód cały w ogniach, potym w wodzie zanurzony.
Miesza się morze wpół z krwią zabitego męża,
Z ciał majtków rozsiekanych srodze od oręża
Lecące na dno morskie kawalce chwytają
Ryby i w brzuchach swoich pogrzeby sprawiają.
Ach, jakże wieloraka trapi ludzi nędza,
Każdy prawie element nad nami się zrzędzą:
Woda, ogień, żelazo z ziemnego żywiołu
Sprzysięgły się na zgubę, niszczą nas pospołu.
Nie wiem, co za gniew bogów tak straszną zapala
Zawziętość w ludziach, że nikt życia nie ocala!
Tyle narodów z swym się popisują męstwem —
Tu Niemcy chlubni niegdyś Warusa zwycięstwem,
Tu Moskal triumfami cara Piotra sławny,
Tu się Francuz potyka w dziełach Marsa sprawny,
Który niegdyś z Brennusem aż pod rzymskie wały
Zwycięstwo swe rozciągał, podbiwszy Rzym cały,
Węgry, Czechy, Serbowie, Ślązacy i inni,
Co cesarzowej rzymskiej poddaństwo powinni,
Szwed zbrojny, zaszczycony zwycięstwy Karola,
Wszyscy hufcami swymi okrywają pola.
Tu zaś z przeciwnej strony potyka się mężny
Angielczyk, co na morzu i lądzie potężny;
Tu Prusacy w rycerskich sztukach umiejętni,
Walczy naród z narodem, wręcz sobie niechętni.
Godzą wspólnie na życie krzcząc zabójstwa sławą,
Dość, że cały świat prawie zmieszany tą wrzawą.
I nie będzież to koniec takiej strasznej klęski?
Drżę pomieszany, strach mię przeraża niemęski!
Czy-li już nie ostatnia godzina docieka,
Którą Bóg przepowiedział dla każdego człeka,
W której świat zniszczon będzie, słońce, miesiąc zgaśnie,
Kiedy każdy, co teraz snem śmiertelnym zaśnie,
Ocknie się i do dawnych przyjmie duszę zwłoków,
A jakich wart, posłucha Chrystusa wyroków,
Gdzie jedni w wieczny ogień pójdą dla swych zbrodni,
Drudzy za cnoty koron w niebie będą godni?
Ale dokądże się ja zapędzam ze strachu?
Jeszcze do obalenia świata tego gmachu
Proroctwa mężów świętych nie są wypełnione,
Nie poprzedziły znaki w Piśmie objawione,
Więc wróćmy się do królów. O, ziemscy bogowie,
Proszę was, miejsce też wzgląd i na nasze zdrowie,
I na ucisk poddanych, a z swego wyroku
Każcie im miecz stępiony odpasać od boku.
Oto stroskani proszą za dziećmi rodzice
I śliczne za przyszłymi mężami dziewice;
Osierocone siostry za bracią błagają,
Między prośby serdeczne wzdychania mieszają.
Bądźcie oszczędni naszej krwie dość hojnie lanej,
Z litości łzy otrzyjcie z źrzenicy spłakanej!
Nie tak o nas nam chodzi, jak o stratę waszą
Publiczną, bo nas pewnie nigdy nie odstraszą
Od tego żadne klęski, abyśmy nie mieli
Na miecze i na strzelby iść dla was weseli.
Zawsze tam azardować życie będziem radzi,
Gdzie nas rozkaz i sława wasza poprowadzi,
Ale, wielcy królowie, gdy waleczni męże,
Wybór rycerza i młódź na placu polęże,
Pozostały w królestwach niedobitek stary
Słabe zrodzi potomstwo z swojej z babą pary,
Któż wtenczas wyjdzie na plac, kto obroni granic?
Mdłych żołnierzy będzie miał nieprzyjaciel za nic.
Gdyby też teraz Turczyn i silny, i ludny,
Nienadwątlony wojną, do złamania trudny,
Który, krwi oszczędzając, zmocnił się w pokoju,
Chciał nas wyzwać chrześcijan, broń Boże, do boju,
I choć nie mając przyczyn do wojny pozornych,
Naszedł nas między sobą walczących, niesfornych,
Jakby nam przykro przyszło nową klęskę znosić
I albo zginąć, albo z hańbą mu się prosić!
Wieleż to sławnych w wojnie rycerzów ze świata
Nieprzyjaciel posprzątał, jak niezmierna strata
Łożonych na tę wojnę kosztów i pieniędzy,
Złupione z bogactw państwa w jakiej są dziś nędzy!
Przepadły milijony złota niezliczone,
Skarbce pyszne monarchów są ogołocone.
Gdyby chcieli te koszta, tak hojne krwi lanie
Azardować na wojnę świętą chrześcijanie,
Dawno by Jeruzalem, ziemia krwią skropiona
Chrystusa, z rąk pogańskich była wyzwolona;
Tam zdobiąc zwycięskimi laury żołnierz skronie
Przyniósłby większy niż dziś waszej lustr koronie.
Mnie się zda, że zwycięstwa za krew wymieniane
Nie są tak jako pokój ludziom pożądane;
Pokój ludzi rozmnaża, pokój mężów wsławia,
Zbożem gumna napełnia i miasta wystawia,
Pokój pary do związków małżeńskich jednoczy,
W pokoju każdy mędrzec do swych dzieł ochoczy,
Pokój wszystkim najmilszy, nad wszystko najdroższy,
Każdy człek w nim smakuje, bogacz czy uboższy.
Jak się każdy z Polaków szczęśliwym być sądzi,
Ze nimi w spokojności August król ich rządzi,
Których jak ojciec dzieci pielęgnuje, kocha!
Na równą jak sąsiedzi klęskę nikt nie szlocha,
Dźwięk wkoło przerażony oręża słyszemy,
A sami się do broni nie przypasujemy;
Cieszymy się w pokoju, wielbią króla usta,
Mający nad rzymskiego lepszego Augusta.
Bodajby ten pan godzien nieśmiertelnej chwały,
Który równie w nieszczęściu, jak w szczęściu wspaniały,
Zawarłszy z niechętnymi państwami traktaty
Mógł mieć słuszną nadgrodę za wojenne straty.
Was, monarchowie wkoło wojskiem otoczeni,
Żebrzą wszyscy powszechnie ludzie zażaleni:
Wróćcie szczęście poddanym, a w Marsowym znoju
Zalane czoła potem otrzyjcie w pokoju.
Obu nas razem miłość raniła
Jakimże działem mej strzały?
W mym sercu ostry płoszczęk utkwiła,
Twemu się pierze dostały.
Jak modra, nagle w barwy nietrwała,
Gołębia mieni się szyja,
Tak się twe mieni serce, niestała,
Tak miłość do mnie twa mija.
Skróć mi ucisków. Niebawem w morze
Słoneczny promień się schroni,
Niebawem dla mnie zagasną zorze
I cień mię wieczny zasłoni.
Wtenczas ci z oczu spadnie zasłona,
Poznasz, lecz próżno, żeś w błędzie,
Wtenczas twa miłość będzie wrócona,
Ale cóż? Już mię nie będzie.
Zbolały musiał liść życie zronić,
Spadł więc... Ty próżno się smucisz,
Kiedy żył, wtenczas było go chronić,
Teraz mu życia nie wrócisz.
Na twą pierś śliczną spadł śnieżek biały
I śmiałek bielszym od niej się mienił,
Lecz się zawstydził wkrótce zuchwały
I z rozpaczy w łzę się zmienił.
Wspomnij, Rozetko, na dawne chwile
W słodkich zabawach pędzone mile:
W twojej to mocy, w twej było woli
Cieszyć, zasmucić,
Uśpić, ocucić.
Losem rządziłaś wątpliwej doli
W liczbie przyjaciół, amantów gminie,
W grzecznej wesołej bywałaś minie;
Znowu gdy chciałaś być znamienitą
Byłaś pachnącą,
Byłaś kolącą,
Byłaś przyjemnie różą rozkwita.
Łakomy motyl chciał kwiat wysuszyć,
Głodny robaczek chciał pączek ruszyć:
Tyś farbę własną, wstyd, na się wzięła;
Żądza rwać chciała,
Skromność niedała.
Róża kwiat czysty w pączek zwinęła.
Teraz byś chciała, bym z róży zbladłej
Kwiaty te zbierał, co z pączka spadły,
Których okrasę czas zwykle psuje?
Chęć już stępiała,
Miłość zwolniała,
Ręce nie władną, woni nie czuję.
O niezmierzony i dzielny czasie,
О niewściągniony w twym locie,
Komuż więc pojąć istność twa da się,
Kto zliczy twoich zmian krocie?
Ty wzrost, upadek, radość i smutki
Na jednych niesiesz wciąż piórach,
Rodzisz przyczyny, rodzisz i skutki,
Sprzeczny i dziwny w twych tworach.
Ty życie dajesz i ty odbierasz
Rzeczom bez zasług i winy,
Moc twą na latach i na dniach wspierasz,
Których sam krócisz godziny.
A lecąc wśród dnia, wśród nocy cienia
Bez zwrotu, kresu, spoczynku,
Świata, człowieka i przyrodzenia
Świadek dzieł, myśli, uczynku,
Wszędzie przytomny, nigdzie widziany,
Jawisz się wtenczas, gdyś minął,
Od Boga tylko samego znany,
A zmysł wszelaki zaginął.
Ziemi i krzewom płodność odbierasz,
Ty i obfitość w nich mnożysz,
Ty w barwy stroisz kwiat, z barw odzierasz,
I coś zbogacił — ubożysz.
Ty sypiesz tamy na morskie brody,
Więzisz szerokie wprzód morze,
Ty brzeg od słonej usuwasz wody
I ją wywodzisz w przestworze.
Zatem gdzie naprzód głęboka tonią,
Gdzie prąd, gdzie wiry groziły,
Tam się obfite w urodzaj błonia
Pod krojem pługa zjawiły.
Gdzie zaś skalisty brzeg morskie wały
Odpierał swymi bokami,
Tam wielkie łono wody rozlały,
Tam Zefir igra żaglami.
Rozciągnionymi bez granic piory
Zwiedzasz wraz wszystkie krainy,
Jednych ze sobą królestw wzrost skory,
A drugich ciągniesz zwaliny.
Ty koisz gniewy, żale, niesnaski,
Ty trwożysz niechęć i zwady,
Wzniecasz pogardy, wzniecasz poklaski,
Uwieńczasz cnoty i zdrady.
Ty niepamięcią wielki czyn kryjesz,
Ty w zbrodni zrywasz zasłonę,
Dobrych i sprośnych mężów w głaz ryjesz
Imię i ścierasz wkarbione.
Ty zdziałasz, że świat, choć to się spiera,
Choć to dalekie od wiary,
Zapomni nawet i Robespierre’a,
Poczwarę nad wsze poczwary.
A zbrodnie tego, czasie zbyt możny,
Wiekami tłumiąc tyrana,
Utaisz światu, że lał bezbożny
Krew swego Króla i Pana.
Przez wiek niniejszy tyry szybkiemi
Siały po świecie twe skrzydła
Bunty, powietrze, trzęsienie ziemi,
Mordy, poczwary, straszydła.
Dwóch królów ręką bezbożną skutych,
Jeden wśród igrzysk zabity,
Pięciu z własnego państwa wyzutych
Mierzią wiek w zbrodnie obfity,
A na te czasy, w których posoka
Ludwika mieczem się lała,
Nie śmie człek puścić co nazad oka,
Dusza w nim całkiem struchlała.
Pius ze stolicy Piotra porwany,
Wielki i życiem, i zgonem,
Błagając Boga za swe tyrany,
Kiedy się stawał ich plonem.
Życia dla trzody swej nieoszczędny,
Ległszy u Gallów w niewoli,
Świat prawowierny i świat obłędny
Stroskał srogością swej doli.
Nauką ludów całkiem zajęty,
A swoją sławny w świat cały,
Zgasłeś w tym wieku Zakonie święty
Pełen i zasług, i chwały.
Gorliwość jest twą winą bez miary,
Wróg twój jest każdy bezwierca,
Nie masz Cię, nie masz obrońców wiary!
I głowę podniósł bluźnierca.
Rzućmy zasłonę na smutne dzieła
Błędnej z tym losem Warszawy,
Która od wściekłych Gallów przyjęła
Mord, srogość, zmienność, ustawy.
Nieszczęsna! drogo błędy swe płaci,
Nieprędko jęki jej miną,
Siebie i z sobą cały kraj traci,
I ginie własną swą winą.
Ta, która pod cnej wolności cieniem
Rosła laurami gęstemi,
Już dziś zginęła Polska z imieniem,
Już dziś jej nie masz na ziemi.
O, czasie! niech już klęską snowane
Dnie z wiekiem starym zaginą,
Niech z wiekiem nowym szczęście czekane
Barki twe silne rozwiną.
Możnyś... lecz przecie nie tyłeś możny,
Abyś mógł przestać być zmienny,
Byłeś zbyt srogi, musisz być różny,
Musisz nieść w szczęście wiek plenny.
Ale mnie więcej niźli człowieczy
Jakiś duch całkiem zajmuje,
On mi z ukrytych w przyszłości rzeczy
Grubą zasłonę zdejmuje.
Widzę odmienną wszechrzeczy postać,
Giną bunt, mordy, poczwary,
Nic się z zakału nie może zostać,
Którym się mazał wriek stary.
Wraca się pokój, a z nim nauki
Biorą wzrost dotąd wstrzymany,
Jawią największe skrytości druki,
Rzeczy, ród, trwałość i zmiany.
Próżno natura pod ziemią cedzi
Kruszce i drogie kamienie,
Już człek jej skryty podstępek śledzi
I z onej dzieł spędza cienie.
Już po powietrzu płynnym człek w łodzi
Bieży swą dolą, nie wiatrów,
Już jako sam chce, łodzią swą wodzi
Ponad grzbiet Alpów lub Tatrów.
I ten, na który przez setne lata
Zwiedziony nieraz świat czeka,
Stawa samotnik na widok świata
Złożony ręką człowieka.
Widzę, jak schodzą mgły z Boskiej woli,
Z błędnych rozumów spędzone,
Jak wskrzeszon święty Zakon Loyoli
Roznieca światło zgaszone,
Jak przez Bożego ducha zjednanie
Następca Piotra obrany,
Siada na górnym on Watykanie,
Łaskami Boga odziany,
Jak ze swą trzodą do Boga woła,
Jak łaski, której dostaje,
Najprzód na królów pochyłe czoła,
Potem na ludy rozdaje,
Jak dobrych królów pobożność święta
Czci go zniżonym kolanem,
Jak swą potęgą króle, książęta
Stoją za wielkim kapłanem,
A on danymi od Boga dary
Lud koło królów gromadzi
I słodkim świętej wędzidłem wiary
Lud do wierności prowadzi.
Widzę, jak drogie Burbonów plemię,
Ludwik, z swych dziedzictw wygnany,
Wraca się panem własnej swej ziemie
W wieniec królewski przybrany,
Jak Bogu domy święte otwiera,
Jak zbrodnie i mord ukraca,
Jak tron francuski na szlachcie wspiera,
Blask od niej bierze, blask wraca.
Widzę, jak Paweł z Franciszkiem razem,
Dusze dwie w wielkość przybrane,
Godnym szlachetnych serc ich ukazem
Cieszą Polaki stroskane,
Jak więksi nad blask swych majestatów,
Wzniósłszy się oba nad człeka,
Wracają imię i kraj Sarmatów,
A Prusak na nich narzeka.
Tak [to] z dwóch królów serc wspaniałości
Polak wpółmartwy wnet ożył,
Tak swej Franciszek z Pawłem wielkości
Ostatnie piętno położył.
Szczęśliwość obca burzliwym,
Obca w oziębłość okutym,
Nie mieszka w sercu zbyt tkliwym,
Ani z tkliwości wyzutym.
Pod Osią Północną świata
Wieńców kwiecistych nie splata
Ziemia zamrozem strętwiona,
A gdzie Ekwator żar miota,
Tam pól afryckich spiekota
Niszczy najlepsze nasiona.
Tkliwość zaletą jest serca,
Ona szczęśliwość w nas mnoży,
Ale z niej wnet jest morderca,
Gdy się zbyt w sercu rozłoży.
W ciągu dni krótkich człowieka
Z mniejszą słodyczy nas czeka,
Z większą goryczy los czarą.
Pijąc żółć gorzką, choć srodze,
Gdy żalom puścim zbyt wodze,
Padniem tkliwości ofiarą.
Zbytek jest w żalach rozpaczą,
Zbytek w radościach szaleństwem,
Zbyteczną miłość krwią znaczą
Dusze znużone męczeństwem.
Łuk nazbyt ciągnion się zwinie,
Strzała cel chybi lub minie
I próżno będzie puszczona,
A gdy cięciwa zbyt wolna,
Strzała dojść celu niezdolna
Padnie przed celem spodlona.
Zbytnie szukając Kors sławy,
Przedmiot swój chybił i minął,
Zbrodnią chcąc uróść mąż krwawy,
Zgubił się na czci i zginął.
Tę rękę, którą świat gromił,
Którą zgiełk Gallów poskromił,
Niewinną skoro krwią zmazał,
Ledwie swe spełnił katownie,
Mąż wielki skrył się raptownie,
Zbójca się tylko ukazał.
Wielu słabością zyskana
Wzniesła go sława nad ludzi,
Lecz z bliska lepiej dojrzana,
Zniknęła i świat nie łudzi,
Tak kiedy słońce zachodzi,
Karzeł swym cieniem wywodzi
Postać olbrzymią z daleka,
Lecz gdy człek zbliży swe kroki,
Widzi spragniony bez zwłoki
Wielki cień małego człeka.
Upadek obok jest zbytku,
Szczęście jak powiew nietrwałe,
Cios srogi niosą w pożytku
Zamiary nadto zuchwałe.
Jeszcze dwa szczeble do góry,
Gdzie gdy Kors pyszny w zabory
Europą nazbyt zawładnie,
Zmiana wnet pójdzie koleją,
Szczeble się pod nim zachwieją
I że zbyt wylazł, upadnie.
Krystyna Maksimowicz, "Zagadkowe autorstwo poematu Supplex libellus populorum ad reges z oprac. utworu: Seweryn Rzewuski: Supplex libellus populorum ad reges; Pokorna prośba od ludzi do monarchów wojujących, tłum. Józef Rzewuski" (2000)
Krystyna Maksimowicz, "Seweryn Rzewuski w nowej familii 1779-1788" (1993)
Krystyna Maksimowicz, "Seweryn Rzewuski i okolicznościowa poezja polityczna doby Sejmu Czteroletniego" (1991)
Krystyna Maksimowicz, "Schyłek życia Seweryna Rzewuskiego (1794-1811)" (1989)